Ο Σίμων Καράς και η Βυζαντινή Μουσική στην Ελλάδα κατά τον 20ο αιώνα

ΑΛΕΞΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Φωτορεπόρτερ - Οπερατέρ Films Producer
Το θέμα της εισήγησής μου θίγει στην ουσία το πρόβλημα της μεθοδικής διδασκαλίας σήμερα της Βυζαντινής Μουσικής -θεωρητικά και πρακτικά- πρόβλημα που απασχολεί νομίζω σοβαρά όλους μας.
Είναι το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε τόσο στην έρευνα, όσο και στη διδασκαλία, γιατί η προφορική παράδοση που απαραιτήτως ερμηνεύει τη γραπτή, αλλού έχει σχεδόν εξαφανισθεί (όπου η πολιτική κατάσταση επί δεκαετίες συνέβαλε σ΄ αυτό) αλλού αδυνατίσει ή αλλοιωθεί (όπου επηρεάστηκε από την διδασκαλία της Ευρωπαϊκής- ενός ξένου συστήματος δηλαδή- και τη χρήση συγκερασμένου οργάνου).
Αυτό το πρόβλημα, μαζί με πολλά άλλα επεσήμανε, μελέτησε και αντιμετώπισε ο Σίμων Καράς.. Η μακρότητα ημερών του βίου που του χάρισε ο Κύριος (γεννήθηκε το 1903 στο Στροβίτσι της Ολυμπίας και κοιμήθηκε τον Ιανουάριο του 1999 στην Αθήνα) τον βοήθησε ώστε ένα έργο, μια έρευνα -αλλά και πράξη ζωής, να δημοσιευθεί κατά μεγάλο μέρος στην τελευταία εικοσαετία του βίου του και να αποτελέσει το έργο υποδομής για μια συστηματική διδασκαλία που σέβεται την γραπτή παράδοση και την ερμηνεύει με την προφορική.
Ο σεβασμός στη γραπτή παράδοση και η ερμηνεία της από την προφορική είναι η βασική προϋπόθεση εργασίας και προσφοράς όλων, εκείνων που υπηρετούν την ισχύουσα μέθοδο της εκκλησιαστικής μας μουσικής.
Φέτος συμπληρώθηκαν είκοσι χρόνια από την έκδοση του δίτομου Θεωρητικού της Ελληνικής Μουσικής του Σίμωνος Καρά. Πριν αναλύσουμε τη σημασία αυτής της έκδοσης, που συνοδεύεται από πολύτομη πρακτική μεθοδική διδασκαλία, ας δούμε πολύ σύντομα την κατάσταση της Βυζαντινής Μουσικής στην Ελλάδα τον εικοστό αιώνα.
Ήδη από τον 19ο αιώνα έχει διαδοθεί και διδάσκεται η νέα μέθοδος του συστήματος, η λεγόμενη των τριών Διδασκάλων, που υποστηρίζεται από την έκδοση του μεγάλου Θεωρητικού του Χρυσάνθου (Τεργέστη 1832) και τις μεταγενέστερες θεωρητικές εκδόσεις άλλων συγγραφέων που εν πολλοίς το αντιγράφουν.
Παραλλήλως πραγματοποιούνται από το 1820 και έπειτα αλλεπάλληλες εκδόσεις μουσικών βιβλίων, εμ αποκορύφωμα την κυκλοφορία στα μέσα του 19ου αιώνα από το Πατριαρχείο της τετράτομης έκδοσης "Πανδέκτης", πυο μέχρι σήμερα αποτελεί βασικό κείμενο διδασκαλίας μαζί με το Αναστασιμάριο, το Ειρμολόγιο και τη Μουσική Κυψέλη (Στιχηράριο).
Στο νέο Ελληνικό κράτος διδάσκουν μαθητές των Τριών Διδασκάλων όπως ο Πρωτοψάλτης Αθηνών Ζαφείριος Ζαφειρόπουλος ή ο αρχιδιάκονος Άνθιμος ο Εφεσιομάγνης (από τη Μικρά Ασία), ο οποίος ιδρύει στο Μεσολόγγι Σχολή, με πολλούς μαθητές και συνεχιστές του έργου του.
Παρένθεση κακή αποτελεί η στήριξη από το κράτος τότε αλλά και την Εκκλησία (μεταξύ 3ης και 5ης δεκαετίας του αιώνα) του συστήματος του Γεωργίου Λέσβιου, το οποίο τελικώς απερρίφθη από την Αγία του Χριστού Μεγάλη Εκκλησία επί Οικουμενικού Πατριάρχου Ανθίμου του ΣΤ΄. Ορθότατα, γιατί η επικράτηση άλλου συστήματος θα εξαφάνιζε αυτομάτως τη σημειογραφία και θα απέκοπτε κάθε σύνδεσμο με τις παλαιότερες μεθόδους του βυζαντινού συστήματος και την παράδοση.
Στον 19ο αιώνα έχει όμως τις ρίζες της και μια άλλη αιτία πυο εταλάνησε την εκκλησιαστική μαε μουσική: Η εισαγωγή της πολυφωνίας σε κεντρικούς ναούς των Αθηνών, αρχικώς κατά το πρότυπο της Ελληνικής Κοινότητας της Βιέννης (εναρμονίσεις Χαβιάρα-Νικολαΐδη) και μετέπειτα της ρώσικης πολυφωνικής μουσικής.
Αυτή η επιβολή της πολυφωνίας δημιούργησε αντιδράσεις στο λαό που ακολουθούσε την παράδοση. Η πολυφωνία στην Εκκλησία συμβάδιζε βέβαια αυτή την εποχή με την κοσμική μουσική που είχε εισαχθεί επίσης από την Ευρώπη (εποχή που ακμάζει η όπερα, η οπερέτα, η ευρωπαϊκή γενικά μουσική, για την οποία καλλιεργείται και η ιδέα ότι είναι ανώτερη από την μονόφωνη βυζαντινή). Ως αποκατάσταση της βυζαντινής μουσικής (αποκεκαθαρμένης καθαρισμένης τάχα από τα ανατολίτικα στοιχεία) παρουσιάζεται στα τέλη του 19ου αιώνα το αφελές μουσικώς σύστημα του Ιωάννου Σακελλαρίδη, το οποίο επέφερε μεγάλη σύγχυση ανάμεσα και σε παραδοσιακούς ακόμα ψάλτες. Κυρίως γιατί χρησιμοποίησε παραδοσιακές γραμμές καταγράφοντας σε πολλές περιπτώσεις και τις ενέργειες των σημαδιών -υποτάσσοντας τες όλες σε ένα ρυθμικό σχήμα τετρασήμων ποδών, αλλοιώνοντας τον τροπικό χαρακτήρα τους και προσαρμόζοντάς τες ουσιαστικά στο ευρωπαϊκό σύστημα.
Απέναντι σ΄ αυτή την κατάσταση πυο απλώνεται από την πρωτεύουσα, την Αθήνα, στα υπόλοιπα αστικά κέντρα και επηρεάζει λόγω και της εκπαιδευτικής δραστηριότητας του Σακελλαρίδη (διδασκαλία σε εκκλησιαστικά αλλά και κοσμικά σχολεία), υπάρχουν οι παραδοσιακοί ψάλτες που προσπαθούν να κρατήσουν τη μονόφωνη εκκλησιαστική μουσική με τη διδασκαλία αλλά και με την πράξη (ακολουθίες, αγρυπνίες κλπ).
Ήδη το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει συγκαλέσει μουσική επιτροπή στα 1881-1883 για τη συμπλήρωση και διόρθωση του Μεγάλου Θεωρητικού του Χρύσανθου.
Η επιτροπή επανακαθορίζει τα διαστηματικά, περιγράφει τα χαρακτηριστικά στοιχεία των ήχων και κυρίως καθορίζει επακριβώς τις διαστηματικές υποδιαρέσεις των υφέσεων και των διέσεων, την λειτουργία δηλαδή των έλξεων κάθε ήχου, που ως τότε δεν είχαν προσδιοριστεί με ακρίβεια.
Στον πρακτικό τομέα - στα έντυπα βιβλία που τυπώνουν μεμονωμένοι ψάλτες στα τέλη του 1/29ου αιώνα, έχει αρχίσει ήδη μια διαδικασία αναλυτικότατης καταγραφής της προφορικής παράδοσης, που κάποτε φθάνει στην υπερβολή με την καταχρηστική χρήση ορισμένων σημαδιών διαίρεσης του χρόνου και τη χρήση των ποιοτικών σημαδιών χωρίς τον υπολογισμό της ενέργειάς τους.
Η τάση αυτή, που θα συνεχιστεί σε ολόκληρο τον 20ο αιώνα, θα βρει τον κυριότερο εκφραστή της στο πρόσωπο και το έργο του Άρχοντος Πρωτοψάλτου της Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως Αθανασίου Καραμάνη ο οποίος καταγράφει -όπως άλλωστε και ο ίδιος δηλώνει- τη "ζώσα παράδοση". Πραγματικά οι καταγραφές αυτές είναι σημαντικές μαρτυρίες για την έρευνα, τη σχετική με τις ενέργειες των σημαδιών.
Ας επανέλθουμε όμως στις αρχές του 20ου αιώνα. Σημαντικός σταθμός είναι η απόφαση του Μουσικου΄και Δραματικού Συλλόγου, που έχει ιδρύσει το Ωδείο Αθηνών στα 1871, να προχωρήσει και στην ίδρυση Σχολής Βυζαντινής Μουσικής στα 1903. Ο Διευθυντής του Ωδείου Γ. Νάζος μεταβαίνει στην Κωνσταντινούπολη και υποβάλλει αίτημα στον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιωακείμ τον Γ΄ για την αποστολή καταλλήλου δασκάλου για την λειτουργία της Σχολής. Τελικώς αποστέλλεται ο Κωνσταντίνος Ψάχος και η λειτουργία της Σχολής αρχίζει τον Σεπτέμβριο του 1904. Ο Κωνσταντίνος Ψάχος θα διδάξει μια δεκαπενταετία περίπου στο Ωδείο Αθηνών και μετά θα αποχωρήσει και θα συνεχίσει τη διδασκαλία σε άλλες σχολές. Παραλλήλως, τα χρόνια που ακολουθούν δημιουργούνται σχολές βυζαντινής μουσικής σε ωδεία και με τον τρόπο αυτό απλώνεται η διδασκαλία της βυζαντινής μουσικής σε εκπαιδευτήρια που κατά κύριο λόγο διδάσκουν ευρωπαΐκή μουσική.
Η συγκατοίκηση αυτή είναι μάλλον ένας από τους βασικούς λόγους που η διδασκαλία της βυζαντινής μουσικής στα ωδεία χάνει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της ως προς τη μουσική έκφραση (τις ενέργειες των σημαδιών) και τα μικροδιαστήματα. Το έσχατο σημείο κατάπτωσης είναι η διδασκαλία με πιάνο. Διδάσκεται ένα μέρος μόνο του ρεπερτορίου και επικρατεί η ξηροφωνία. Ο τρόπος αυτός χαρακτηρίζεται "Ωδειακός". Τα χρόνια που ακολουθούν τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922) θα φέρουν αρκετούς Μικρασιάτες και Κωνσταντινουπολίτες ψάλτες όπως και τα χρόνια της δεκαετίας του 1960 με τις ομαδικές απελάσεις των ρωμιών από την Κωνσταντινούπολη με αποκορύφωμα εκείνη του Άρχοντος Πρωτοψάλτου της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας Θρασύβουλου Στανίτσα (1964).
Πολυφωνία, βυζαντινοευρωπαϊκή σύγχυση με τον Σακελλαρίδη, ξηροφωνία με τα Ωδεία από το ένα μέρος παραδοσιακοί ψάλτες από το άλλο μέρος που, ωστόσο, όλο και περισσότερο στηρίζονται στο ένα σκέλος της παράδοσης -την προφορική δηλαδή- να μια εικόνα σε γενικές γραμμές της κατάστασης που επικρατεί όταν αρχίζει τη δραστηριότητα του ο Σίμων Καράς με την ίδρυση του Συλλόγου προς διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής (1929). Το σχολείο του Συλλόγου έχει ήδη δημιουργηθεί και ο δημιουργός του έχει ήδη καταπιαστεί με τη μελέτη και την έρευνα, έργο που θα κρατήσει πάνω από εβδομήντα χρόνια. Από την αρχή τον απασχολεί το θέμα της συμφωνίας του θεωρητικού και του πρακτικού μέρους. Μελετάει και λύνει τα προβλήματα σε βάθος έτσι ώστε η θεωρητική διδασκαλία και η πρακτική εφαρμογή που προτείνει στη διατύπωση της διδασκαλίας του να συμφωνούν.
Η διδασκαλία του υπολογίζει όλα τα παλαιά θεωρητικά κείμενα σε συνδυασμό με την προφορική παράδοση που άκουσε κατά τη διάρκεια του μακρού βίου του και κυρίως τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.
Το δίτομο "Θεωρητικό της Ελληνικής Μουσικής" που εκδίδεται στο 1982 είναι πυκνογραμμένο μεν ως προς τη γραφή του, λεπτομερέστατο δε ως προς την οργάνωση των κεφαλαίων του.
Η συστηματική κατάταξη των ήχων και των κλάδων των ήχων γίνεται με βαθιά γνώση της πρακτικής. Έτσι η θεωρητική διατύπωση δεν είναι έωλη, αλλά προκύπτει πάντοτε από την πρακτική εφαρμογή, την οποία ερμηνεύει και αιτιολογεί.
Για παράδειγμα θ΄ αναφέρω την ανάγλυφη καταγραφή των κλάδων των κυρίων ήχων (μέσοι, παράμεσοι, πλάγιοι, παραπλάγιοι) και των πλαγίων (δίφωνοι, τρίφωνοι, τετράφωνοι, πεντάφωνοι, επτάφωνοι) όπως προκύπτει από τα εν χρήσει μουσικά κείμενα.
Με τον τρόπο αυτό παρουσιάζεται μεθοδικά η σχέση των ήχων μεταξύ τους, πρωτίστως δε υπογραμμίζεται ο τρόπος παραγωγής της οκτωηχίας. Μια συνέπεια αυτής της λογικής είναι η αντιμετώπιση της σειράς των φθόγγων ως ολόκληρης μουσικής φράσης ορισμένου ήχου και όχι μεμονομένως (κάθε φθόγγος χωριστά), λογική που δυστυχώς επικράτησε στην ωδειακή διδασκαλία και όχι μόνο. Η αντιμετώπιση της σειράς των φθόγγων ως μουσικής φράσης διευκολύνει και τον καθορισμό των ισοκρατημάτων που, όπως γνωρίζουμε όλοι, δεν σημειώνονταν στο κείμενο ανέκαθεν. Η σύγχυση όμως με την πολυφωνία που ανέφερα πιο πάνω, σε συνδυασμό με την ωδειακή διδασκαλία παρήγαγε εκτρωματικά ισοκρατήματα κάθετης αρμονικής συνήχησης, έξω από τη λογική του συστήματος των ήχων, που θέλει ως ισοκράτημα την τονική του τετράχορδου ή πεντάχορδου, στο οποίο ανήκει η μουσική φράση.
Στο κεφάλαιο των ήχων, εξίσου σημαντική είναι η συμβολή του Σίμωνος Καρά ως προς τα διαστήματα. Με τη συνεργασία του Κωνσταντινουπολίτη φυσικομαθηματικού Σταύρου Βραχάμη -εγγράφως εξουσιοδοτημένου παρά του Οικουμενικού Πατριαρχείου να ερευνήσει το θέμα των κατά γένη και χρόας μουσικών διαστημάτων (όπως αναφέρει ο ίδιος ο Καράς)- μελετά τα διαστηματικά των ήχων και συμπληρώνει ή διορθώνει, αιτιολογημένα πάντοτε, τις προγενέστερες απόψεις για τα διαστήματα. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα θα αναφέρω αυτό που επισημαίνει για το εναρμόνιο γένος, στο Μέγα Θεωρητικό του Χρυσάνθου, ο οποίος, ενώ σαφώς ορίζει ποιά είναι τα διαστήματα του εναρμόνιου γένους, εν τούτοις σε άλλη παράγραφο κατατάσσει τον τρίτο και τον βαρύ ήχο στο εναρμόνιο γένος με διαστήματα σκληρού διατόνου (τόνους και ημίτονα). Η αντίφαση είναι προφανής. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η επανόρθωση των διαστημάτων που δίνει η Πατριαρχική Επιτροπή του 1881-83 ως προς τους χρωματικούς ήχους, ώστε να συμπίπτουν οι μεγάλες και οι μικρές χρωματικές τρίτες του μαλακού και του σκληρού χρώματος.
Εκεί όμως που η συμβολή του Σίμωνος Καρά είναι καθοριστική είναι το κεφάλαιο "Μουσική Έκφραση", όπου διεξοδικά διαπραγματεύεται τα των ενεργειών και των φωνητικών αλλά και των χειρονομικών σημαδιών ("των δια μόνην την χειρομονίαν κειμένων"): Η ενέργεια των σημαδιών αυτών, παρόλον ότι υπάρχει στη φωνηιτκή παράδοση των παραδοσιακών ψαλτών, έχει υποστεί πλήγμα από την ωδειακή διδασκαλία (και όχι μόνο), η οποία όπως εξεθέσαμε δεν την δέχεται, με αποτέλεσμα την αποξήρανση της μελωδικής γραμμής και την αλλοίωση (αν όχι εξαφάνιση) των μικροδιαστημάτων.
Ήδη το κεφάλαιο αυτό αποτέλεσε την αφορμή για εκτεταμένη έρευνα. Πέρα από την ανακοίνωση του υπογραφόμενου στο συνέδριο των Δελφών του 1986, δύο διδακτορικές διατριβές του καθηγητή Δημήτρη Γιαννέλου και του καθηγητή Γιάννη Ζάννου συμβάλλουν σοβαρά στην τεκμηρίωση του θέματος ενώ μια τρίτη του Δόκτορος Γεωργίου Κωνσταντίνου μας δίνει μια πλήρη εικόνα της ενέργειας των σημαδιών στη γραπτή παράδοση.
Η πρόταση του Σίμωνος Καρά για την επαναφορά ορισμένων χειρονομικών σημαδιών που ανταποκρίνονται στη φωνητική -προφορική παράδοση- νομίζω οτι συμβάλλει καθοριστικά στη διατήρηση της Χρυσανθινής σημειογραφίας και την αποφυγή αλλοιώσεως του χαρακτήρα της, με τις κατά κόρον αναλύσεις πυο μεταβάλλουν τη χρήση των σημαδιών και -φοβούμαι ότι- οδηγούν τελικά στην αντικατάστασή τους από την ευρωπαϊκή σημειογραφία.
Από τα επιτεύγματα του "Θεωρητικού" του Σίμωνος Καρά είναι η πλήρης μουσική ορολογία, που ανταποκρίνεται στη θεωρία αλλά και στην πράξη, η συνεπής καταγραφή των έλξεων συμφώνως προς την Πατριαρχική Επιτροπή 1881-83, η παράθεση παραδειγμάτων σε κάθε κεφάλαιο από τη Δημοτική μουσική (εκαντοτάδες τραγούδια καταγραφές του ίδιου) η επισταμένη αναφορά στην οργανοχρησία. Οι πολύτομες μέθοδοι για την πρακτική άσκηση συνοδεύουν και συμπληρώνουν το "Θεωρητικό" του Σίμωνος Καρά, και ολοκληρώνουν το πλαίσιο της διδασκαλίας.
Στα χρόνια που αρχίζει να εκδίδεται το έργο του Σίμωνος Καρά, την τελευταία δηλαδή εικοσαετία του 20ου αιώνα αρχίζει και η λειτουργία των πανεπιστημιακών τμημάτων Μουσικών Σπουδών στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στην Κέρκυρα. Το έργο των τμημάτων αυτών ως προς τη βυζαντινή μουσική είναι κυρίως θεωρητικό μουσικολογικού, ιστορικού, φιλολογικού ή θεολογικού ενδιαφέροντος. Πρακτικής περισσότερο κατεύθυνσης είναι το τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη. Παραλλήλως δραστηριοποιείται το ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας της Εκκλησίας της Ελλάδος με εκδόσεις, δημιουργία χορού και δισκογραφία βυζαντινών και μεταβυζαντινών μελουργών.
Ανάλογη δισκογραφία έχει επίσης και η Πανεπιστημιακή Βυζαντινή Χορωδία Θεσσαλονίκης που ιδρύθηκε στα 1972 από τον καθηγητή Αντώνιο Αλυγιζάκη.
(Σήμερα θα προσθέσω και το Μεταπτυχιακό τμήμα του Ωδείου Αθηνών με υπεύθυνο τον Δόκτορα Γεώργιο Κωνσταντίνου όπου ειδικοί επιστήμονες παρέχουν σε αποφοίτους των ωδείων ολοκληρωμένες και τεκμηριωμένες γνώσεις για την ισόρροπη ανάπτυξη θεωρητικής κατάρτισης και πρακτικής ερμηνείας).
Σπουδαία συμβολή στην ιστορία της εκκλησιαστικής μουσικής από τις πηγές κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας είναι το βιβλίο του Μανόλη Κ. Χατζηγιακουμή "Χειρόγραφα Εκκλησιαστικής Μουσικής 1453-1832", όπως επίσης και οι ηχογραφήσεις ψαλτών που πραγματοποιήθηκαν την τελευταία εικοσαετία και άρχισαν να δημοσιεύονται προσφάτως με τον τίτλο "Μνημεία Εκκλησιαστικής Μουσικής".
Τέλος αναφέρουμε την ίδρυση της Ελληνικής Βυζαντινής Χορωδίας το 1977, η οποία στα 25 χρόνια δράσης της έχει πραγματοποιήσει πάνω από 900 εκδηλώσεις σε 30 χώρες με ανάλογη δισκογραφία στην Ελλάδα και στη Γαλλία.
Επανερχόμαστε στον Σίμωνα Καρά.
Έχουμε λοιπόν ενώπιόν μας ένα σημαντικό έργο που δεσπόζει πραγματικά στο μουσικό στερέωμα του 20ου αιώνα, ένα έργο που προετοιμάζει το αύριο, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί στερεό σύνδεσμο του σήμερα με το χθες. Γι΄ αυτό ακριβώς αξίζει να μελετηθεί ευρύτερα, να μεταφρασθεί και να ωφελήσει όλους τους ερευνητές, που θα βρουν ένα σημαντικότατο βοηθό για μελέτη και σύγκριση, τους δασκάλους και ερμηνευτές που θα ανακαλύψουν ένα πολύτιμο οδηγό για συστηματική διδασκαλία και ερμηνεία.
Πρέπει εδώ να πω ότι θεωρώ εξαιρετικό προνόμιο το ότι η κοινή μας παράδοση στη βυζαντινή μουσική προέρχεται αποκλειστικά από την κοινή μητέρα μας εκκλησία, την Αγία του Χριστού Μεγάλη Εκκλησία, το Οικουμενικό μας Πατριαρχείο.
Η Μεγάλη Εκκλησία διατήρησε ανά τους αιώνες και διέσωσε στους κόλπους της το σύστημα της μουσικής μας, με τη διδασκαλία των κατά καιρούς μεθόδων στις Πατριαρχικές σχολές, και θα εξακολουθεί και στο μέλλον να εγγυάται την απρόσκοπτη συνέχειά του.
Αυτή η διαχρονική ενότητα του συστήματος υποστηρίζει με την έρευνα και τη συστηματική διδασκαλία του και ο Σίμων Καράς. Διδασκαλία που στηρίζει, τεκημριώνει, συμπληρώνει, διορθώνει και διασαφηνίζει την εν χρήσει τελευταία μέθοδο των τριών διδασκάλων.
Βάση θεωρούμε την υπάρχουσα γραπτή παράδοση που απαραιτήτως συμπληρώνεται από την προφορική. Αυτό σημαίνει διατήρηση της σημειογραφίας των εξηγήσεων του Γρηγορίου και του Χουρμουζίου, με υπολογισμό ταυτοχρόνως όλων των πληροφοριών που μας δίνουν οι εξηγήσεις των Μαθητών τους (Πέτρου Εφεσίου, ή των Αγιορειτών Ματθαίου Βατοπαιδινού, Νικολάου Διοχειαρίτου, Ιωάσαφ Διονυσιάτου κ.α.)
Η συγκριτική μελέτη των εξηγήσεων μεταξύ τους και με την προφορική παράδοση, επιβεβαιώνει επιστημονικά αλλά, θα έλεγα, και πανηγυρικά τη συνολική πρόταση του Σίμωνος Καρά για επαναφορά ορισμένων χειρονομικών σημαδιών αλλά και της ήδη εν χρήσει (στις εκδόσεις του Πέτρου Εφεσίου) οξείας.
Αυτή η μέθοδος έρευνας και η πρακτική εφαρμογή της προστατεύει αφ΄ ενός τη διαχρονική ενότητα και τη λειτουργικότητα της σημειογραφίας και αποτρέπει τη μετάλλαξή της σε ξηρές νότες του ευρωπαϊκού συστήματος (και συνεπώς την αχρήστευσή της), ενώ αφ΄ετέρου κατοχυρώνει και ενισχύει την απολύτως απαραίτητη προφορική παράδοση (με τις έλξεις, τα μικροδιαστήματα, τις φράσεις κλπ) χωρίς την οποία η ερμηνεία στερείται τον πλούτο των ποικιλμάτων που περιγράφονται θεωρητικώς ως ενέργειες των σημαδιών και εκτελούνται πρακτικώς από τους παραδοσιακούς ψάλτες.
Με αυτές τις διαπιστώσεις, τελειώνοντας, θα ευχόμουν να δοθεί σε όλους εκείνους που ενδιαφέρονται για τη σημερινή πρακτική και θεωρητική μελέτη της εκκλησιαστικής μας μουσικής, μια συνέχεια που θα έχει το χαρακτήρα της διαρκούς επιστημονικής αλλά και καλλιτεχνικής συνεργασίας και ανταλλαγής στα πλαίσια της σημερινής πραγματικότητας, σε αναφορά πάντα και σε σχέση με τις παλαιότερες μεθόδους, από τις οποίες θα μπορούμε να αντλούμε σημαντικά στοιχεία για τη γνώση και την εξέλιξη.




*Λυκούργος Αγγελόπουλος, Άρχων Πρωτοψάλτης της Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως, καθηγητής βυζαντινής μουσικής στο ωδείο Φ. Νάκας:
Εισήγηση στο συμπόσιο για τη Βυζαντινή Μουσική, Ρουμανία, Δεκέμβριος 2002
 

V_Zacharis

Παλαιό Μέλος

ΑΛΕΞΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Φωτορεπόρτερ - Οπερατέρ Films Producer
Αλέξη αυτά μπορεί να τα βρει κανείς και στο site του φίλου κ.Σ.Κυρίτση.

Το συγκεκριμένο άρθρο-εισήγηση που παρέθεσες είναι εδώ.

Υπάρχει ακόμα εκεί τα άρθρα περι ισοκρατήματος και περι ενέργειας των σημαδιών του κ.Αγγελόπουλου. (όπως και πολλά άλλα πράγματα)

Καλέ μου φίλε το γνωρίζω απλά το έβαλα για να το βλέπουν αυτοί οι όποιοι λένε ασυναρτησίες
 
Last edited:
Να χαίρεστε τη θεωρία σας, το άλλο με τον Καρά το έχετε ακούσει;

Ο Καράς στο λείμμα ιεροψάλτες. Μήπως έχει γίνει λάθος κ. Συντονιστά;

Αν ο Καράς ήταν ιεροψάλτης, τότε ο Πρίγγος ήταν καντηλανάφτης με νεωκόρο τον Στανίτσα.


Ήμαρτον Κύριε!
 
Last edited:
Αλέξη αυτά μπορεί να τα βρει κανείς και στο site του φίλου κ.Σ.Κυρίτση.

Το συγκεκριμένο άρθρο-εισήγηση που παρέθεσες είναι εδώ.

Υπάρχει ακόμα εκεί τα άρθρα περι ισοκρατήματος και περι ενέργειας των σημαδιών του κ.Αγγελόπουλου. (όπως και πολλά άλλα πράγματα)


Καλέ μου φίλε το γνωρίζω απλά το έβαλα για να το βλέπουν αυτοί οι όποιο λένε ασυναρτησίες

Πράγματι είναι ασυναρτησίες:
...αυτοί οι όποιο λένε ασυναρτησίες...


Ούτε μεταξύ τους δεν τα βρίσκουνε (αναφέρομαι στους Καραϊκούς) και θέλουν να μας μάθουν να ψάλλουμε σωστά.

Γνωρίζετε κάποιον καραϊκό να ψάλλει σωστά; Αν υπάρχει κάποιος, θα είναι μούφα καραϊκός, που λέει κι ένας φίλος.
 

μάρκελλος

Μάρκελλος Πιράρ, Γενικός συντονιστής
Αρχικό μήνυμα απο μάρκελλος
Συγγνώμη, άδελφέ, ἀλλοῦ ἔγραψες ''Συγχωρέστε μου το ύφος, μου βγαίνει φυσικά'' ... Ὑπάρχει ὄντως τὸ κατὰ φύσιν, ποὺ βγαίνει χωρὶς κόπο, ὑπάρχει ὅμως καὶ τὸ ὑπὲρ φύσιν, ποὺ ἀπαιτεῖ κόπο ... Κάνε λοιπὸν τὸν κόπο ... Αὐτά, κ. Priggos, τὰ ἔγραψα χθὲς ἀλλοῦ καὶ μοῦ εἴπατε ὅτι δὲν μὲ καταλαβαίνετε. Ἀλλιῶς εἰπεῖν: ἀναφερόμενος στὰ 2 τελευταῖα μηνύματά σας, σᾶς παρακαλῶ νὰ ἀλλάξετε ὕφος καὶ νὰ σέβεσθε ὅλους τοὺς ἀναγνῶστες, προσεγγίζοντας τὸ ὅποιο θέμα μουσικολογικά, ὄχι χλευαστικά.
 

ΑΛΕΞΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ

Φωτορεπόρτερ - Οπερατέρ Films Producer
Πράγματι είναι ασυναρτησίες:


Ούτε μεταξύ τους δεν τα βρίσκουνε (αναφέρομαι στους Καραϊκούς) και θέλουν να μας μάθουν να ψάλλουμε σωστά.

Γνωρίζετε κάποιον καραϊκό να ψάλλει σωστά; Αν υπάρχει κάποιος, θα είναι μούφα καραϊκός, που λέει κι ένας φίλος.

Δεν θα απαντούσα στο θέμα του κυρίου
Δημήτριος Ανδριώτης

Αλλά απαντώ γιατί νομίζω η σελίδα που μας προσφέρετε να γράφουμε τις απόψεις μας δεν είναι ξέφραγο αμπέλι

Αγαπητέ Κύριε Δημήτριος Ανδριώτης

Θα σας παρακαλούσα σε άλλες απαντήσεις σας να είστε ευγενικός και συγκρατημένος με όλα τα Μέλη τις σελίδας
Το ότι είστε καλός στα ανέκδοτα και στα τετράγωνα δεν σημαίνει ότι θα μας στήσετε στον τοίχο
Το ότι σας αρέσει ο Πρίγγος δικαίωμα σας
Και εμένα μου αρέσει το ραβανί

Προσγειωθείτε στην πραγματικότητα και μην σπέρνετε ζιζάνια για αφορμές και κουβέντες οι οποίες δεν οδηγούν πουθενά

Σεβασμό λοιπόν στο νεκρό διότι δεν γνωρίζετε αρκετά από αυτά που θα έπρεπε

Όχι μόνο εδώ αλλά και σε άλλα θέματα δείχνετε ότι δεν σέβεστε αυτούς που διαβάζουν αλλά και τους συνομιλητές σας
 
Last edited:

Μ.Β.

Ματθαίος Βλάχος
Κύριε Αλέξη
η υπογραφή σας είναι μάθημα για όλους μας.
 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Φίλε Priggos, σου έχω ξανακάνει την ίδια παρατήρηση, αλλά συνεχίζεις το ίδιο βιολί: με το γράφεις όσα ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΑ γράφεις, μόνο λαβές για ανάλογη απάντηση δίνεις. Έχεις να πεις κάτι για το άρθρο του αξιότιμου κ. Αγγελόπουλου; Κάνε το υπεύθυνα και όχι με αερολογίες και συνθήματα. Επιχειρήματα του στυλ "Μα ήταν ο Καράς ιεροψάλτης;" μόνο φαιδρά μοιάζουν: εσύ δηλαδή δεν έχεις ακούσει φάλτσα και διφωνίες από πολλούς αυτοπροσδιοριζόμενους ως "πατριαρχικούς"; Μην πέφτουμε λοιπόν σε τέτοιο επίπεδο: είναι φως φανάρι ότι η φωνή του Καρά δεν είναι η καλύτερη στον κόσμο, αλλά το άρθρο αναφέρεται σε άλλα πράγματα κυρίως.

Εγώ δεν θα πέσω στο επίπεδο που ρίχνεις εσύ τη συζήτηση, αλλά θα απαντήσω συγκεκριμένα σε μερικά σημεία του παραπάνω άρθρου:

1.
Αναδημοσιεύω από εδώ τις αντιρρήσεις μου για τα χρωματικά τετράχορδα των β' και πλ. β':
Λυκούργος Αγγελόπουλος: Ένα άλλο παράδειγμα είναι η επανόρθωση των διαστημάτων που δίνει η Πατριαρχική Επιτροπή του 1881-83 ως προς τους χρωματικούς ήχους, ώστε να συμπίπτουν οι μεγάλες και οι μικρές χρωματικές τρίτες του μαλακού και του σκληρού χρώματος.

Η δική μου (και όχι μόνο υποθέτω) εύλογη απορία είναι γιατί πρέπει σώνει και καλά να συμπίπτει το ΚΕ-ΝΗ του πλ. Β' με το ΔΙ-ΖΩ του δευτέρου;; Εν τέλει δηλαδή το σκληρό από το μαλακό χρώμα διαφέρει μόνο στη βάση του και όχι στην κορυφή του; Σε ποιο παλαιό θεωρητικό σύγγραμμα βασίζονται αυτά τα πράγματα; Ούτε ο Χρύσανθος το λέει αυτό, ούτε ο Χουρμούζιος, ούτε ο Ψάχος, που τόσο πολύ τον επικαλούνται οι της σχολής Καρά για να θεμελιώσουν (δήθεν) άλλα πράγματα. Ο Καράς πάντως στο θεωρητικό του, όπως εύστοχα έχει επισημάνει και ο Ευάγγελος Σολδάτος, δεν θεμελιώνει ΠΟΥΘΕΝΑ τη θεωρία του περί του δευτέρου ήχου. Αν ξέρει κανείς πού θεμελιώνεται αυτό το πράγμα, ας μας το πει, να το μάθουμε κι εμείς, δεδομένου μάλιστα ότι ο Λυκούργος Αγγελλόπουλος γράφει στο ίδιο άρθρο ότι ο Σίμων Καράς "μελετά τα διαστηματικά των ήχων και συμπληρώνει ή διορθώνει, αιτιολογημένα πάντοτε, τις προγενέστερες απόψεις για τα διαστήματα". Αυτό λοιπόν το "αιτιολογημένα" ψάχνουμε τόσον καιρό και δεν το βρίσκουμε πουθενά...

2.
Λυκούργος Αγγελόπουλος: Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα θα αναφέρω αυτό που επισημαίνει για το εναρμόνιο γένος, στο Μέγα Θεωρητικό του Χρυσάνθου, ο οποίος, ενώ σαφώς ορίζει ποιά είναι τα διαστήματα του εναρμόνιου γένους, εν τούτοις σε άλλη παράγραφο κατατάσσει τον τρίτο και τον βαρύ ήχο στο εναρμόνιο γένος με διαστήματα σκληρού διατόνου (τόνους και ημίτονα). Η αντίφαση είναι προφανής.
Εδώ υποστηρίζεται η άποψη ότι ο Χρύσανθος αντιφάσκει (και μάλιστα "προφανώς") με τον εαυτό του. Η διαπίστωση αυτή αποτελεί μάλλον απλουστευμένη διατύπωση των όσων γράφει πιο αναλυτικά ο Καράς στον πρόλογο του θεωρητικού του για το θέμα αυτό. Εγώ λοιπόν δεν βλέπω καμία αντίφαση: ο Χρύσανθος ομιλεί περί τεταρτημορίων του μείζονος τόνου ως χαρακτηριστικό του εναρμονίου γένους. Αναφέρει ότι υπάρχουν δύο τέτοια διαστήματα (προφανώς τα ΒΟΥ-ΓΑ και ΚΕ-ΖΩ) και κατατάσσει τον ήχο στο εναρμόνιο γένος. Η μόνη "παραφωνία" είναι ότι στην Εισαγωγή (και ΟΧΙ στο Μέγα Θεωρητικό) έχει το ΚΕ-ΖΩ = 5 μόρια. Εάν αυτή είναι η "άλλη παράγραφος", στην οποία αναφέρεται ο κ. Αγγελόπουλος (ο Καράς πάντως εκεί αναφέρεται), απαντώ ότι στην παράγραφο αυτή το ΒΟΥ-ΓΑ το έχει 3 μόρια, επομένως είναι συνεπής ως προς το χαρακτηρισμό του γένους ως "εναρμόνιο". Το περίεργο πάντως είναι ότι και στην Εισαγωγή, παρά το ότι αυτό δεν φαίνεται στην κλίμακα, γράφει καθαρά ότι τα ΝΗ-ΓΑ και ΓΑ-ΖΩ είναι ίδια τετράχορδα. Όμως κλίμακα μόνο με "τόνους και ημιτόνια" και ταυτόχρονο χαρακτηρισμό του γ' ήχου ως "εναρμόνιο", έτσι όπως το αναφέρει ο κ. Αγγελόπουλος, δεν υπάρχει στο Χρύσανθο (τουλάχιστον δεν έχω δει εγώ, αν κάποιος έχει δει, να μας πει συγκεκριμένα σε ποιο σημείο).

Αυτά με τα θεωρητικά. Επειδή όμως έχω και άλλες ενστάσεις σε άλλα θέματα, θα τα γράψω σε άλλο μου μήνυμα.
 

ybulbu

Μπουλμπουτζής Ιωάννης
Θα παρακαλέσω κι εγώ τον κ. Ανδριώτη να είναι πιο κόσμιος στους χαρακτηρισμούς του. Το ότι είναι κάποιος αντίθετος με τις θεωρίες του Καρά, κάτι που θα έχετε διαπιστώσει πως χαρακτηρίζει κι εμένα, δεν τον δικαιολογεί επ' ουδενί στο να εκφράζεται τόσο απότομα και χοντροκομμένα. Η άγονη κριτική δεν οφέλησε ποτέ κανέναν και ρίχνει το επίπεδο του forum. Κρίμα είναι να κλείσει και αυτό το θέμα, όπως έγινε με τόσα και τόσα άλλα. Υπάρχουν χίλιοι δυο τρόποι να παρουσιάσετε τεκμυριωμένα και πολιτισμένα τις ενστάσεις σας.
 

Π. Δαβίδ

Γενικός συντονιστής
Δεν ξέρω γιατί, αλλά ξαφνικά η συγκεκριμένη φατσούλα :)D) μου φάνηκε πολύ κακόβουλη! :(

Δεν υπάρχει τίποτε κακόβουλο, κ. Συμεωνίδη. Είχα ένα κοπιαστικό μεν αλλά ευχάριστο και αποδοτικό επαγγελματικό ταξείδι (όταν αποκλείεις από τη διαγωνιστική διαδικασία περί το 50% των ανταγωνιστών για λόγους τυπικότητος είναι επιτυχία). Έκανα και λίγο βρεττανικό χιούμορ. Αυτό είναι όλο.
 

ΓΙΑΝΝΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

Παλαιό Μέλος
Χωρίς δικά μου λόγια!
 

Attachments

  • Μία απάντηση στον Σ.Καρά σελ 1.jpg
    726.9 KB · Views: 218
  • Μία απάντηση στον Καρά Β' σελ 2.jpg
    734.4 KB · Views: 116
Last edited:

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Χωρίς δικά μου λόγια!
Πολύ ενδιαφέρον κείμενο κ. Γιάννου, αν και δεν αναφέρεται πολύ σε θεωρητικά θέματα, ευχαριστούμε πολύ! Λείπουν βέβαια κάποιες γραμμές ενδιάμεσα στις σελίδες. Προσφέρομαι να το δακτυλογραφήσω, εάν ανεβάσετε και τις γραμμές που λείπουν. Να μην ξεχνάμε λοιπόν, όπως αναφέρεται και στο άρθρο αυτό, ότι ο Καράς, στις πρώτες εκτελέσεις της χορωδίας του (βλ. ηχογραφήσεις Μέλπως Μερλιέ), είχε εισαγάγει και αυτός συνηχητικές γραμμές (και όχι απλώς διπλό ισοκράτημα, όπως μεταγενέστερα), στις οποίες ακούγεται καθαρά κάθετη αρμονία.

Αν έχετε και άλλα κείμενα της εποχής που αφορούν τον Σίμωνα Καρά κ. Γιάννου, παρακαλώ ανεβάστε τα!
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Ο Δημήτρης Ανδριώτης (priggos) θα βρίσκεται εκτός φόρουμ για μία εβδομάδα λόγω συνεχιζόμενης αγνόησης των παρατηρήσεων των συντονιστών και άλλων μελών και παραβίασης κανόνων συμμετοχής. Υπενθυμίζω:

Απαγορεύονται τα εξής:

7. H υποβολή μηνυμάτων ή θεμάτων που σαν στόχο έχουν να δημιουργήσουν έριδες, αντιδικίες, καυγάδες ή άσχημο κλίμα στην ζωή του forum.

8. Η δημοσίευση μηνυμάτων με υβριστικό, ανήθικο, χυδαίο, σεξουαλικό, ρατσιστικό, προσβλητικό ή απειλητικό περιεχόμενο.

Εύχομαι να επανέλθει και να μείνει στα μουσικά.
 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος

haris1963

παλαιότατο μέλος
Δεν υπάρχει τίποτε κακόβουλο, κ. Συμεωνίδη... Έκανα και λίγο βρεττανικό χιούμορ. Αυτό είναι όλο.

Κι εγώ λίγο χιούμορ έκανα κ. Παναγιώτη μας... :D
 
Top